Σάββατο 20 Νοεμβρίου 2010

Η ιστορία της καρδιάς-Από την αρχαιότητα ως τις μέρες μας

Πρωτότυπη μελέτη για τους μικρούς και μεγάλους συμβολισμούς στην παγκόσμια ιστορία
Της Ριτσας Μασούρα

Τελικά τι είναι η καρδιά; Ενας παλλόμενος μυς που μεταφέρει το αίμα παντού στο σώμα, ή ένας φιλόξενος χώρος για την ψυχή, τον έρωτα, τη συμπόνια, έδρα της συνείδησης; Αληθεύει ότι η καρδιά συγκινείται, εκστασιάζεται, τρέμει, εμπνέεται, καταπιέζεται και συντρίβεται; Για πρώτη φορά, αυτά τα ερωτήματα βρίσκουν πειστικές απαντήσεις μέσα από τις σελίδες ενός βιβλίου. «Η Ιστορία της Καρδιάς - Από την αρχαιότητα ώς τις μέρες μας» (Εκδόσεις Ηλίας Μπαρτζουλιάνος -μετάφραση Απόστολος Σπανός) του Νορβηγού καθηγητή πολιτισμικών σπουδών Ole Martin Hoystad είναι ένα βιβλίο για την αενάως ανήσυχη καρδιά, αυτήν που ο Αυγουστίνος ονομάζει cor inquietum- στο επίκεντρο. Εξαιρετικοί επιστήμονες, ο καρδιολόγος Θανάσης Δρίτσας -έχει γράψει τον πρόλογο του βιβλίου- η Νάντια Σερεμετάκη, η Λίλα Λεοντίδου και ο Κώστας Θεολόγου παρουσίασαν στο Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο, στην Αθήνα, με παρόντα τον ίδιο τον συγγραφέα, ένα ταξιδιάρικο βιβλίο για όλα όσα η καρδιά συμβολίζει στους παγκόσμιους πολιτισμούς.
Μέσα από τις 400 σελίδες του βιβλίου, ο αναγνώστης πιάνει το νήμα της καρδιάς από το έπος του Σουμέριου ήρωα Γκιλγκαμές. Παρακολουθεί τους νεκρούς στην Αρχαία Αίγυπτο που παίρνουν μαζί τους τη καρδιά στο βασίλειο του θανάτου. Ακινητοποιείται στους Αζτέκους όταν ξεριζώνουν την καρδιά από ζωντανούς ανθρώπους, παραδίδοντάς την στους Θεούς. Μελετά τη θέση της καρδιάς στους ομηρικούς χρόνους και στον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό.
Ο Πλάτωνας με την τριαδική του άποψη και ο Αριστοτέλης, ο φιλόσοφος της καρδιάς στην αρχαιότητα. Η ψυχή και η καρδιά είναι το κέντρο της ζωής για τον Αριστοτέλη. Κι ύστερα η Βίβλος, το Ισλάμ και ο χριστιανισμός. «Τα δε εκπορευόμενα εκ του στόματος εκ της καρδιάς εξέρχονται...», «εκ γαρ της καρδίας εξέρχονται διαλογισμοί πονηροί, φόνοι, μοιχείαι, πορνείαι, κλοπαί, ψευδομαρτυρίαι, βλασφημίαι» (Κατά Ματθαίον). Ο Ιησούς εκφράζει μια θρησκεία της καρδιάς με αντίστοιχη ηθική, την οποία αργότερα νομιμοποιεί φιλοσοφικά ο Ιμάνουελ Καντ.
Η ταξιδιάρικη της καρδιάς διαδρομή περνάει από τον Αυγουστίνο, το μεγάλο δυτικό χριστιανό που αναπτύσσει τη δική του θεολογία της καρδιάς. Η αενάως ανήσυχη καρδιά είναι μοιρασμένη ανάμεσα στην αγάπη του κόσμου και την αγάπη του Θεού, λέει ο Αυγουστίνος στις Εξομολογήσεις του. Κι ύστερα το αργό πέρασμα στην Αναγέννηση μέσω της Θείας Κωμωδίας του Δάντη και της Βεατρίκης. Ο έρωτας της καρδιάς είναι η θεϊκή έμπνευση που οδηγεί τον Δάντη στη Θεία Κωμωδία. Ακολουθεί ο Καρτέσιος. Η καρδιά παρουσιάζεται ως γεννήτρια θερμότητας, η οποία φροντίζει να διατηρεί τη θερμοκρασία στον εγκέφαλο και το σώμα.
Η ευρωπαϊκή άποψη, λοιπόν, μέσα από τον Καρτέσιο. Ομως είναι ο Σαίξπηρ που διαμορφώνει καλύτερα την εικόνα του Ευρωπαίου. Η καρδιά του Σκότους είναι αυτή που προβάλλει ο ελισαβετιανός δημιουργός μέσα από τον Βασιλιά Ληρ. Η καρδιά είναι σύμπτωμα και σύμβολο της προσωπικής ακεραιότητας με την ηθική-υπαρξιακή έννοια. Εδώ η καρδιά σχίζεται εξαιτίας της προδοσίας και του ασυγκράτητου πάθους για εξουσία. Επονται Νίτσε και Ρουσώ, ο φιλόσοφος της καρδιάς. Για τον Ρουσώ, η καρδιά δεν είναι απλώς έδρα των συναισθημάτων και πηγή της αγάπης, αλλά και ο φορέας του καλού με την ηθική και θεϊκή έννοια. Τον Ρουσώ στηρίζουν ο Γκαίτε, ο ρομαντικός Νοβάλις, ο Σέλεϊ, ο λόρδος Βύρωνας. Για τον Φουκώ, οι καρδιές των ανθρώπων είναι λειτουργία λογοθεσίας σώματος και φύλου, σεξουαλικότητας και συναισθηματισμού. Και είναι ο Φουκώ αρχικά και ο Μαξ Βέμπερ αργότερα που επιμένουν ότι η απομάγευση του κόσμου με λογικά μέσα μπορεί ν’ ανοίξει τον δρόμο για την επιστροφή στη γοητεία με τη χρήση και πάλι των λογικών μέσων, ίσως γιατί η καρδιά έχει αδειάσει από το αναπόφευκτο ιστορικό και ηθικό της περιεχόμενο.
Η επιστήμη δεν αναρωτιέται καν για το τι έχουμε στην καρδιά μας. Η ανήσυχη καρδιά απολιθώνεται στο σιδερένιο κλουβί του Βέμπερ, στην ελεύθερη αγορά σε ένα μηχανικό σύστημα παραγωγής και κατανάλωσης.
Ομως σήμερα πια ζούμε στην εποχή των μεταμοσχεύσεων, κάτι που την εποχή της Μαίρης Σέλεϊ και του Φρανκεστάιν φάνταζε δραματικό. Και θα ήταν πράγματι τρομακτικό όραμα η παλλόμενη καρδιά ενός νεκρού ατόμου που έρχεται ιπτάμενη για να μεταμοσχευτεί σε έναν ασθενή που την έχει ανάγκη. Ενα βιβλίο-flaneur, για να θυμηθούμε λίγο Μπωντλέρ, που στην ουσία δεν απομακρύνεται από τον προσδιορισμό του ατόμου ως καλόκαρδου, μεγαλόκαρδου, σκληρόκαρδου ή άκαρδου.
Πηγή: Εφημερίδα Καθημερινή, 20-11-2010
Έχει ενδιαφέρον μια αναζήτηση της λέξης "καρδιά" στον παγκόσμιο ιστό. Είναι τόσα τα τραγούδια, τα ποιήματα, τα άρθρα, οι εικόνες για τη λέξη καρδιά σε όλες τις γλώσσες. Η καρδιά ραγίζει, απελευθερώνεται, βαστά, στέλνει μηνύματα αγάπης, υποτάσσεται, είναι τρελλή και αυθόρμητη, άλλες πάλι φορές είναι ψυχρή, παγερή και αδιάφορη και φυσικά είναι και χρυσή. Επιπλέον, έχει μορφή και υπόσταση και αντιστέκεται στην πεζή πραγματικότητα. Ωραίο και ενδιαφέρον το παραπάνω άρθρο και η διαφορετική προσέγγιση της καρδιάς σε διαφορετικούς πολιτισμούς και εποχές. 
Εγώ σκέφτομαι, από τη μεριά μου, μέσω του παραπάνω άρθρου μια πολύ ωραία ιδέα για ένα σχολικό project, μια εργασία που θα εμπλέκει πολλά μαθήματα όπως τη λογοτεχνία, την ιστορία, τη βιολογία, τη μουσική και τα καλλιτεχνικά. Είναι ένα θέμα που κατά πάσα πιθανότητα θα είναι ελκυστικό και στους μαθητές, κυρίως στους εφήβους του Γυμνασίου που καρδιοχτυπούν και καρδιοχτυπιούνται και όλος τους ο κόσμος περιστρέφεται γύρω από το φλερτ, τον έρωτα, το καρδιοχτύπι.

Μα έχει τραγουδήσει τόσο πολύ τη λέξη αυτή, πόσα τραγούδια, πόσα καρδιοχτύπια..........

Δεν υπάρχουν σχόλια: