Οικονομικές Εξελίξεις κατά τον 20ό αιώνα -Σχεδιάγραμμα

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ 20^Ό ΑΙΩΝΑ

1.Το αγροτικό ζήτημα

  Αγροτική μεταρρύθμιση → κατάργηση μεγάλων ιδιοκτησιών, κατάτμηση αξιοποιήσιμων εδαφών

    Διανομή εθνικών κτημάτων αρχικά↔μικρές ή μεσαίες ιδιοκτησίες/ Όμως τα τσιφλίκια της Θεσσαλίας αποτέλεσαν πρόβλημα ► Επιβολή ακριβών δασμών στο εισαγόμενο σιτάρι για τον καθορισμό υψηλότερων στο εγχώριο

  1907- Ψήφιση νόμων=η κάθε κυβέρνηση είχε δικαίωμα απαλλοτρίωσης μεγάλων ιδιοκτησιών → Συγκρούσεις (Κιλελέρ)

  1917 μεταρρύθμιση-1. στήριξη και πολλαπλασιασμός ελλην.  ιδιοκτησιών γης 2. αποκατάσταση προσφύγων και πρόληψη εντάσεων στον αγροτικό χώρο

  85% στη Μακεδονία, 68% στη Θεσσαλία- καθεστώς μικροίδιοκτησίας –θύματα εμπόρων οι μικροκαλλιεργητές →Ίδρυση Αγροτικής Τράπεζας , κρατικοί οργανισμοί παρέμβασης και παραγωγικοί συνεταιρισμοί. Έτσι αποφυγή εντάσεων στο αγροτικό ζήτημα.

2.Τα πρώτα βήματα του εργατικού κινήματος

Ö      Απουσία βιομηχανικών μονάδων-καθυστέρηση εργατικής συνείδησης

Ö      Τέλος 19^ου αι: αναπτύσσονται σοσιαλιστικές ομάδες

Γιατί;

1.   Στα μεγάλα δημόσια έργα ποσοστό εργατικού δυναμικού από το εξωτερικό

2.   Όχι σταθερό εργατικό δυναμικό-πιο σταθερό στις μεταλλευτικές επιχειρήσεις

3.   Μεγάλη Ιδέα- Ανασταλτικός παράγοντας στις ιδεολογίες με κοινωνικό και ταξικό περιεχόμενο

Ö      Ενσωμάτωση Θεσ/κης : αλλάζει τα πράγματα, βιομηχανικό υπόβαθρο – κοσμοπολίτικος χαρακτήρας ---- Φεντερασιόν[1]: μεγάλη πολυεθνική εργατική οργάνωση της πόλης από εβραϊκή κοινότητα

1.   1.Α’ παγκόσμιος πόλεμος: ταχύτατη ωρίμανση εργατικού κινήματος

2.   πιέσεις ελληνικής κοινωνίας

3.   εμπλοκή χώρας σε διεθνείς υποθέσεις

4.   αντίκτυπος ρωσικής επανάστασης

ΓΣΕΕ       -ΣΕΚΕ→ ΚΚΕ

[1] Η Φεντερασιόν ιδρύθηκε το 1909, με συνένωση πολλών μικρών ομάδων, από τον Εβραίο Αβραάμ Μπεναρόγια (Γεννήθηκε το 1887 στην Βουλγαρία και πέθανε το 1979 στο Ισραήλ) και έγινε αμέσως δεκτή στους κόλπους της Β΄ Διεθνούς. Τα στελέχη και οι οπαδοί της ήταν κυρίως Εβραίοι και Βούλγαροι. Δημοσιογραφικό όργανο της Φεντερασιόν ήταν αρχικά η «Εφημερίς του Εργάτου», η οποία έβγαινε σε 4 γλώσσες (εβραϊκά, βουλγαρικά, ελληνικά και τουρκικά), αργότερα η «Εργατική Αλληλεγγύη» και τέλος η «Αβάντι», μια καθαρά εβραϊκή έκδοση του Αλμπέρτο Αρδίττι.
            Η απελευθέρωση της Μακεδονίας από τον Οθωμανικό ζυγό, επέφερε σημαντικές δυσχέρειες στις δραστηριότητες της Φεντερασιόν, πρωταρχικά λόγω του πρωταγωνιστικού ρόλου των Εβραίων και δευτερευόντως των Βουλγάρων σ’ αυτήν και κατόπιν για την ανατρεπτική της δράση. Έτσι, οι Βούλγαροι απελάθηκαν, οι Εβραίοι όμως παρέμειναν και πρωταγωνίστησαν σε απεργίες και θορυβώδεις διαδηλώσεις, πάντα στην Θεσσαλονίκη, οι οποίες συνήθως κατέληγαν σε αιματηρές συγκρούσεις με τις αρχές. Στις εκλογές του 1915 ήρθε η πρώτη επιτυχία για την Φεντερασιόν, με την εκλογή των Μπεναρόγια και Αλμπέρτο Κουριέλ στην Βουλή

 3. Οικονομικές συνθήκες κατά την Περίοδο 1910-1922

Ö      Βενιζελισμός[2]:1.Εκσυγχρονισμός[3] θεσμών και παραγωγικών δυνάμεων του κράτους-2. διεκδίκηση θέσης στο σύγχρονο κόσμο με ενιαία κρατική υπόσταση-3. ανάπτυξη παραγωγικών δυνάμεων του έθνους

Ö      Πώς; Με τη βοήθεια αστικής τάξης δραστήριας που πλουτίζει στη λεκάνη της ανατολικής Μεσογείου (Νότια Ρωσία, Δούναβη, Ρουμανία, Πόντο, Μικρά Ασία, Κων/πολη, Σμύρνη, Σουδάν, Αλεξάνδρεια)

Ö      Μεγάλη Ιδέα[4]: έρεισμα για τη διεκδίκηση Μεγάλης Ελλάδας

Ö      Προϋπολογισμοί κράτους πλεονασματικοί

Ö      1910: πρόοδοι εθνικής οικονομίας: υπερπόντια μετανάστευση (ΗΠΑ)→ αντιμετώπιση αγροτικής κρίσης

Ö      Βαλκανικοί πόλεμοι: Δεν κλόνισαν εθνική οικονομία, πρόσφεραν εδάφη (70%) και νέους κατοίκους στη χώρα (80%)-Πρόσφεραν άριστες προοπτικές για τη γεωργική παραγωγή

Ö      Πρόβλημα ήταν η παρουσία ισχυρών μειονοτικών ομάδων στις περιοχές αυτές

[2] Η ΠΡOΣΩΠΙΚOΤΗΤΑ του Βενιζέλου και η ιδεολογία του συνετέλεσαν στην πρακτική εφαρμογή του «αστικού» και κατ’ επέκταση του κρατικού εκσυγχρονισμού. Θα πρέπει να επισημανθεί ότι ο κρατικός εκσυγχρονισμός επηρεάζει τον τρόπο ζωής, την έκφραση και τη σκέψη της νεοελληνικής κοινωνίας.

            Η επίδραση αυτή εντοπίστηκε εξίσου στον δημόσιο και στον ιδιωτικό βίο των Ελλήνων. Από το 1910 (έτος ανόδου του Βενιζέλου στην εξουσία) ως το 1920 (ήττα των βενιζελικών στις εκλογές ― επιστροφή του Κωνσταντίνου στην Ελλάδα), ο εκσυγχρονισμός συνδέθηκε και με την ενοποίηση της χώρας μας, πιο συγκεκριμένα με την επέκταση των ορίων της ελληνικής επικράτειας και την απελευθέρωση των κατεχομένων από άλλες δυνάμεις εδαφών. Η ενοποίηση προσέφερε στον αναδυόμενο εκσυγχρονισμό την απαραίτητη και έκτοτε αναντικατάστατη πολιτική και ιδεολογική νομιμοποίησή του. Η ιδεολογία του Βενιζελισμού εξετάζεται σε δύο φάσεις, στην πρώτη πρωθυπουργία, της περιόδου 1910-1920, και στη δεύτερη, της περιόδου 1928-1932.
            Κατά την περίοδο 1910-20, ο αστικός εκσυγχρονισμός συνυπήρχε με τον αλυτρωτισμό, ο οποίος επικεντρώθηκε στην εφαρμογή της «Μεγάλης Ιδέας». Κατά την περίοδο 1928-32, η «Μικρασιατική Καταστροφή», με όλα τα παρεπόμενά της, άσκησε επίδραση στην τότε ελληνική πολιτική και κοινωνία, ώστε να αλλάξει και το περιεχόμενο του Βενιζελισμού. Ο αστικός εκσυγχρονισμός της δεύτερης περιόδου συνδέθηκε με την «οικοδόμηση ενιαίου κράτους», με ιδεολογικό επιστέγασμα την «αβασίλευτη δημοκρατία», στην οποία ο Βενιζελισμός επιχείρησε να προσδώσει ευρύτερο ιδεολογικό και κοινωνικό περιεχόμενο. Στο σημείο αυτό θα δοθεί ιδιαίτερη έμφαση στη μεταρρυθμιστική πολιτική της πρώτης πρωθυπουργίας του Εθνάρχη.

[3] Αστικός εκσυγχρονισμός: όρος ταυτόσημος με τον εξευρωπαϊσμό ή τον εκσυγχρονισμό κατά το δυτικό πρότυπο, στα πλαίσια του καπιταλισμού και της φιλελεύθερης αστικής δημοκρατίας. Οι αστοί είναι η τάξη που προωθεί τον εκσυγχρονισμό στην κοινωνία, ακόμη και στην περίπτωση της Ελλάδας. Το Κόμμα των Φιλελευθέρων ήταν ο κατεξοχήν εκφραστής του ευρωπαϊκού φιλελευθερισμού, το ελληνικό αντίστοιχο των φιλελευθέρων κομμάτων άλλων χωρών της Δύσης.

[4] Με τον όρο Μεγάλη Ιδέα, αναφερόμαστε στο πολιτικό και εθνικιστικό ιδεώδες που διαδόθηκε στον ελληνικό κόσμο από το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, και αποτελούσε τον άξονα της εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής της Ελλάδας έως την τρίτη δεκαετία του 20ού αιώνα. Κύριο θέμα της Μεγάλης Ιδέας ήταν η διεύρυνση των ελληνικών συνόρων για να περιλάβουν περιοχές με ελληνικούς πληθυσμούς που βρίσκονταν υπό ξένη κυριαρχία. Επί της ουσίας πρόκειται για αλυτρωτικό Ελληνικό οραματισμό, τον οποίο εμπνεύσθηκε ως όρο για δημαγωγικούς λόγους ο πρώτος Συνταγματικός πρωθυπουργός Ιωάννης Κωλέττης στα μέσα του 19ου αιώνα και στον οποίο στήριξε ολόκληρη την πολιτική του. Αναφέρεται στην προσπάθεια επανάκτησης των χαμένων εδαφών της Βυζαντινής αυτοκρατορίας και παρέμεινε ως στόχος ουσιαστικά όλων των Ελληνικών κυβερνήσεων μέχρι τον Αύγουστο του 1922, όταν και εγκαταλείφθηκε οριστικά μετά τη Μικρασιατική καταστροφή.

3. Α` ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ

  Διχασμός[5], επιστράτευση 1915, κυβέρνηση εθνικής άμυνας στη Θεσσαλονίκη

  1917: ενοποίηση με σοβαρά οικονομικά προβλήματα

  Δανεισμός ιδιόμορφος από Συμμάχους.

  Θεωρητικός δανεισμός → κάλυμμα για την έκδοση πρόσθετου  χαρτονομίσματος με το οποίο η κυβέρνηση Βενιζέλου θα χρηματοδοτούσε την πολεμική της προσπάθεια

  Με τα χρήματα αυτά επιτεύχθηκε η συμμετοχή της χώρας στο Μακεδονικό μέτωπο, η εκστρατεία στην Ουκρανία[6], η πρώτη φάση εμπλοκής στην εκστρατεία στη Μικρά Ασία. 

  Συνέπειες: Νοέμβρης 1920►πτώση Βενιζέλου και τα φιλοβασιλικά κόμματα  επαναφέρουν Κων/νο► οι Σύμμαχοι αποσύρουν την κάλυψη χαρτονομίσματος και η κάλυψη νομισματικής κυκλοφορίας χωρίς αντίκρυσμα.

  1918: κρατικός ισολογισμός με παθητικό- δαπανηρός πόλεμος στη Μικρά Ασία.

  Μάρτιος 1922:διχοτόμηση της δραχμής.

[5] Ο Εθνικός Διχασμός (1914-1917) υπήρξε μία σειρά γεγονότων που επικεντρώνονται στη διένεξη μεταξύ του τότε πρωθυπουργού της Ελλάδας, Ελευθερίου Βενιζέλου και του βασιλιά Κωνσταντίνου Α΄ σχετικά με την είσοδο ή μη της Ελλάδας στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο. Τα κύρια γεγονότα της διένεξης αφορούν διαδοχικά την παραίτηση του Βενιζέλου, τη δημιουργία ξεχωριστού κράτους με πρωτοβουλία του στην Βόρεια Ελλάδα με πρωτεύουσα τη Θεσσαλονίκη και την εκδίωξη του Κωνσταντίνου από την Ελλάδα μετά από παρέμβαση των δυνάμεων της Αντάντ. Η διένεξη αυτή χώρισε την χώρα σε δύο διαφορετικά στρατόπεδα και προκάλεσε εξαιρετικά βαθύ χάσμα στην ελληνική κοινωνία. Οι επιπτώσεις του χάσματος παρέμειναν ως το τέλος της δεκαετίας του '30. Ορισμένοι ερευνητές υποστηρίζουν ότι και η Μικρασιατική καταστροφή μετέπειτα, ήταν απόρροια του Εθνικού Διχασμού.

[6] Ο Ελευθέριος Βενιζέλος, με προτροπή των Γάλλων, αποστέλλει χιλιάδες έλληνες στρατιώτες στη μεσημβρινή Ρωσία (σημερινή Ουκρανία) στις αρχές του 1919, για να καταπνίξουν την επανάσταση των Μπολσεβίκων. Η επιχείρηση θα σημειώσει παταγώδη αποτυχία Την περίοδο εκείνη, στη Ρωσία μαινόταν ο Εμφύλιος Πόλεμος. Οι Μπολσεβίκοι είχαν υπό την κυριαρχία τους τις μεγάλες πόλεις (Πετρούπολη, Μόσχα κλπ), αλλά στην ύπαιθρο συναντούσαν ισχυρή αντίσταση από τις τσαρικές και εν γένει αντικομμουνιστικές δυνάμεις. Οι μεγάλες χώρες της Δύσης βρήκαν τότε την ευκαιρία να επέμβουν στο πλευρό των αντεπαναστατών, έχοντας ξεμπερδέψει από τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο.

4.ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΖΩΗ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ

1922-36

  Άφιξη και αποκατάσταση προσφύγων στην Ελλάδα- Ανταλλαγή πληθυσμών[7]

  Ανατροπή για την Ελληνική κοινωνία και οικονομία.

  Πρόσφυγες:καταλύτης στη δυναμική ελληνικής κοινωνίας

  Αντίδραση κρατικού μηχανισμού επαρκής σε σχέση με μέγεθος προβλήματος

  Πολλά προβλήματα στο ελληνικό κράτος και έντονη πολιτική αστάθεια[8]

  Αξιοποίηση μουσουλμανικών περιουσιών και της εξωτερικής βοήθειας

[1] Μετά τη γενοκτονία των Ποντίων και τη μικρασιατική καταστροφή το αποκορύφωμα του μέτρου της «ανταλλαγής πληθυσμών» αποτέλεσε το Σύμφωνο για την ανταλλαγή πληθυσμών μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας που υπογράφθηκε στις 30 Ιανουαρίου 1923, το οποίο στη συνέχεια κατέστη μέρος της Συνθήκης της Λωζάνης της 24ης Ιουλίου του ίδιου έτους δυνάμει του άρθρου 142 της τελευταίας.

[1] Tο δημοκρατικό καθεστώς, από τις πρώτες κιόλας ημέρες εγκαθίδρυσης του, δεν μπόρεσε να παγιωθεί αποτελεσματικά. Eκτεταμένα κρούσματα αυθαιρεσίας και πολιτικές ολιγωρίες συνέβαλαν στην πτώση της πρώτης δημοκρατικής κυβέρνησης του Aλέξανδρου Παπαναστασίου, τo 1924. Mετά από μια πολιτική διελκυστίνδα, την πρωθυπουργία ανέλαβε ο Θεμιστοκλής Σοφούλης, αλλά τα έκτροπα που συνέβησαν στο σώμα του Ναυτικού κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού (στασιαστικές ταραχές), τερμάτισαν σύντομα το βίο και αυτής της κυβέρνησης. Η κρατική διαχείριση ανατέθηκε αυτή τη φορά στον Αδρέα Μιχαλακόπουλο (7/10/1924), ο οποίος εξουδετέρωσε ένα νέο στρατιωτικό κίνημα, αλλά δεν απέφυγε την κλιμάκωση βίαιων και αιματηρών εργατικών κινητοποιήσεων. Στα πλαίσια των κοινοβουλευτικών συνεδριάσεων, οι δημοκρατικοί κατήγγειλαν την ίδρυση "φασιστικών" συλλόγων από το Γεώργιο Κονδύλη, υπουργό εσωτερικών και ισχυρό άνδρα του καθεστώτος. Η παραίτηση του τελευταίου, άνοιξε το δρόμο σ' ένα νέο πραξικόπημα, αυτή τη φορά από το στρατηγό Θεόδωρο Πάγκαλο (25/6/1925).

5. Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΟΥ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ

  Πλεονεκτήματα: εθνική ομογενοποίηση 7% μειονότητες, ολοκλήρωση αγροτικής μεταρρύθμισης, αστικοποίηση (1/3 σε αστικά κέντρα), βελτίωση υποδομών, αναπτυξιακές πολιτικές

  Συγκέντρωση Ελλήνων στο πλαίσιο του εθνικού κράτους & εξάλειψη κοσμοπολιτισμού → η ανάπτυξη ενδιέφερε πλέον όλους τους Έλληνες

  Πρόσφυγες: γνώσεις, πολιτισμός, ισχυρή διάθεση για εργασία αναδημιουργία όσων έχασαν από την καταστροφή

6. ΟΙ ΜΕΓΑΛΕΣ ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ

  Ανάγκη για σημαντικές επενδύσεις: 1925-αμερικανική εταιρία ΟΥΛΕΝ,ύδρευση / φράγμα και τεχνητή λίμνη Μαραθώνα

  Βρετανική εταιρεία ΠΑΟΥΕΡ-παραγωγή ηλεκτρικού ρεύματος &δημιουργία σύγχρονου δικτύου αστικών συγκοινωνιών (ηλεκτροκίνητα τραμ και λεωφορεία)

  Γερμανικές εταιρίες: επενδύσεις σε τηλεφωνικό δίκτυο, στου δρόμους, στη διευθέτηση χειμάρρων

  Στην υπόλοιπη χώρα αύξηση εγγειοβελτικών έργων[9]→αύξηση καλλιεργούμενων εδαφών

[1] Σχετικά με την κατασκευή υποδομών άρδευσης χρησιμοποιείται και ο όρος έγγειες βελτιώσεις, που σημαίνει βελτιώσεις του εδάφους. Σημαντικά έργα άρδευσης είναι η κατασκευή φραγμάτων, η κατασκευή λιμνοδεξαμενών, η κατασκευή αρδευτικών δικτύων διανομής και οι γεωτρήσεις. Οι εγγειοβελτιωτικές δραστηριότητες περιλαμβάνουν, εκτός από τα έργα άρδευσης, τα αντιπλημμυρικά έργα, τα αποξηραντικά έργα, τις αναδασώσεις και τις ισοπεδώσεις/συστηματοποίηση εδαφών. 

8. Η ΤΡΑΠΕΖΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

  1927:ίδρυση της Τράπεζας της Ελλάδος

  Αιτία:η ανάγκη μιας κεντρική τράπεζας που θα διαχειριζόταν χρέη, θα εξέδιδε χαρτονόμισμα, θα αναλάμβανε εφαρμογή κυβερνητικής πολιτικής.

  Συνέπειες: ισοτιμίες δραχμής με ξένα νομίσματα, βελτίωση πιστοληπτικής ικανότητας κράτους, ενίσχυση εισροής συναλλάγματος, επενδύσεων → επέτρεψε τις πρωτοβουλίες της κυβέρνησης Βενιζέλου(1928-1932)

  Η περίοδος κράτησε μέχρι αρχές 1932

9. ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ 1932

  Ξεκίνησε από τη Νέα Υόρκη το 1929 & έφτασε σε στιγμή ευημερίας για την Ελλάδα.

  Εξάντληση αποθεμάτων της χώρας σε χρυσό και συνάλλαγμα

  1932: αδυναμία χώρας να αποφύγει αναστρεψιμότητα του νομίσματος και την αναστολή εξυπηρέτησης των εξωτερικών δανείων

  περίοδος ισχυρού κρατικού παρεμβατισμού στα οικονομικά ζητήματα και πολιτική προστατευτισμού ► χώρος κλειστής οικονομίας 

  Διακανονισμός «κλίρινγκ»:διεθνείς συναλλαγές γίνονται με βάση διακρατικές συμφωνίες *Η διαδικασία αυτή είχε και θετικά στοιχεία για την Ελλάδα

  Πολιτικό πεδίο: ισχυρά συγκεντρωτικά κράτη που προκαλούσαν την ανάδειξη ολοκληρωτικών καθεστώτων- 4 Αυγούστου 1936 ο Ιωάννης Μεταξάς επέβαλε τη δικτατορία στην Ελλάδα