Ειρήνη σε όλο τον κόσμο ευχόμαστε, αλλά...

ΑΓΩΝΙΖΟΝΤΑΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΙΡΗΝΗ

Ειρήνη, λένε.
Ειρήνη στο μυαλό;
Ειρήνη στη γη;
Τι είδους ειρήνη;

Τους βλέπω να μιλάνε, να δαφωνούν, να παλεύουν.
Για ποια ειρήνη ψάχνουν;
Γιατί σκοτώνουν; Τι σχεδιάζουν;

Μόνο λόγια; Γιατί διαφωνούν;
Είναι τόσο απλό να σκοτώνεις; Αυτό είναι το σχέδιό τους;

Μα, βέβαια!
Μιλάνε, διαφωνούν, σκοτώνουν.
Παλεύουν για την ειρήνη.

Σάκερ Αμπντουραχήμ 'Ααμερ
Από τη συλλογή "Ποιήματα από το Γκουαντάναμο" εκδόσεις ΠΥΛΗ

Χριστούγεννα της παράδοσης

http://www.myriobiblos.gr/greekliterature/kontoglou_kapetanios.html

Μια φωτογραφία που σίγουρα εκφράζει το Νεοέλληνα

Μια φωτογραφία, προφανώς, από κάποιο δρόμο της Αθήνας. Έχω την εντύπωση ότι είναι αντιπροσωπευτική της εποχής και των ημερών μας. Η επιλογή είναι δική μας... Τι να κρατήσουμε, τη στάχτη ή την Burberry;

Ποιήματα που δε θα συναντήσουμε στο σχολικό βιβλίο

Για τους μαθητές της θεωρητικής Κατεύθυνσης Μαρία Ι., Βάσω, Μαρία Φ., Μάκη, Γιάννη

Για νάρθουν

Ένα κερί αρκεί. Το φως του το αμυδρό

αρμόζει πιο καλά, θάναι πιο συμπαθές

σαν έρθουν της Aγάπης, σαν έρθουν η Σκιές.

Ένα κερί αρκεί. Η κάμαρη απόψι
να μη έχει φως πολύ. Μέσα στην ρέμβην όλως
και την υποβολή, και με το λίγο φως —
μέσα στην ρέμβην έτσι θα οραματισθώ
για νάρθουν της Aγάπης, για νάρθουν η Σκιές.

(Από τα Ποιήματα 1897-1933, Ίκαρος 1984)

Γκρίζα
Κυττάζοντας ένα οπάλλιο μισό γκρίζο
θυμήθηκα δυο ωραία γκρίζα μάτια
που είδα· θάναι είκοσι χρόνια πρίν ....
Για έναν μήνα αγαπηθήκαμε.
Έπειτα έφυγε, θαρρώ στην Σμύρνη,
για να εργασθεί εκεί, και πια δεν ιδωθήκαμε.

Θ’ ασχήμισαν — αν ζει — τα γκρίζα μάτια·
θα χάλασε τ’ ωραίο πρόσωπο.

Μνήμη μου, φύλαξέ τα συ ως ήσαν.
Και, μνήμη, ό,τι μπορείς από τον έρωτά μου αυτόν,
ό,τι μπορείς φέρε με πίσω απόψι.

(Από τα Ποιήματα 1897-1933, Ίκαρος 1984)

Εν Απογνώσει
Τον έχασ’ εντελώς. Και τώρα πια ζητεί
στα χείλη καθενός καινούριου εραστή
τα χείλη τα δικά του· στην ένωσι με κάθε
καινούριον εραστή ζητεί να πλανηθεί
πως είναι ο ίδιος νέος, πως δίδεται σ’ εκείνον.

Τον έχασ’ εντελώς, σαν να μη υπήρχε καν.
Γιατί ήθελε —είπ’ εκείνος— ήθελε να σωθεί
απ’ την στιγματισμένη, την νοσηρά ηδονή·
απ’ την στιγματισμένη, του αίσχους ηδονή.
Ήταν καιρός ακόμη— ως είπε— να σωθεί.

Τον έχασ’ εντελώς, σαν να μη υπήρχε καν.
Aπό την φαντασίαν, από τες παραισθήσεις
στα χείλη άλλων νέων τα χείλη του ζητεί·
γυρεύει να αισθανθεί ξανά τον έρωτά του.

(Από τα Ποιήματα 1897-1933, Ίκαρος 1984)

Επέστρεφε
Επέστρεφε συχνά και παίρνε με,
αγαπημένη αίσθησις επέστρεφε και παίρνε με—
όταν ξυπνά του σώματος η μνήμη,
κ’ επιθυμία παληά ξαναπερνά στο αίμα·
όταν τα χείλη και το δέρμα ενθυμούνται,
κ’ αισθάνονται τα χέρια σαν ν’ αγγίζουν πάλι.

Επέστρεφε συχνά και παίρνε με την νύχτα,
όταν τα χείλη και το δέρμα ενθυμούνται...

(Από τα Ποιήματα 1897-1933, Ίκαρος 1984)

Θάλασσα του πρωιού
Εδώ ας σταθώ. Κι ας δω κ’ εγώ την φύσι λίγο.
Θάλασσας του πρωιού κι ανέφελου ουρανού
λαμπρά μαβιά, και κίτρινη όχθη· όλα
ωραία και μεγάλα φωτισμένα.

Εδώ ας σταθώ. Κι ας γελασθώ πως βλέπω αυτά
(τα είδ’ αλήθεια μια στιγμή σαν πρωτοστάθηκα)·
κι όχι κ’ εδώ τες φαντασίες μου,
τες αναμνήσεις μου, τα ινδάλματα της ηδονής.

(Από τα Ποιήματα 1897-1933, Ίκαρος 1984)

Ο παγκοσμιοποιημένος Καβάφης

«Κανένας ίσως Ελληνας ποιητής δεν ύπηρξε τόσο καλός κριτικός αναγνώστης του έργου του όσο ο Καβάφης. Η φράση "ο Καβάφης είναι ποιητής του μέλλοντος", την οποία διοχέτευε εντέχνως στο ευρύτερο κοινό μέσω του στενού περιβάλλοντος των θαυμαστών του, υπαγορευόταν -είναι φανερό- λιγότερο από ματαιοδοξία και περισσότερο από την επίγνωση ότι θα ερχόταν μια εποχή που η ασύμβατη με τα ποιητικά δεδομένα του καιρού του ποίησή του θα επιβαλλόταν ως μεγάλη ποίηση, όχι μόνο μέσα στο περιορισμένο νεοελληνικό πλαίσιο. Ο Καβάφης γνώριζε ότι ο ποιητικός του λόγος, που με τόσο κοπό και με τόση τέχνη είχε διαπλάσει μέσα από την αναχώνευση ποικίλων στοιχείων των ποιητικών τεχνοτροπιών του δέκατου ένατου αιώνα και της αρχαίας ελληνικής εποχής, θα γινόταν, παρά την ιδιοτυπία του, όχι μόνο δεκτός στον ποιητικό κανόνα, αλλά και θα διαμόρφωνε τον κανόνα περισσότερο απ' όσο συνήθως τον διαμορφώνει ένα έργο που έρχεται να προστεθεί σ' αυτόν.

Αυτά σκέφτεται κανείς όταν παρατηρεί το μέγεθος της διεθνούς απήχησης του Καβάφη σήμερα. Βιβλία για την ποίησή του τυπώνονται σε διάφορες γλώσσες· διεθνή συνέδρια διοργανώνονται σε διάφορες χώρες· μελέτες με τίτλους όπως "Ωντεν και Καβάφης", "Ουνγκαρέττι και Καβάφης, "Πλάτεν και Καβάφης" δημοσιεύονται σε διεθνή περιοδικά· τα ποιήματά του παρέχουν το θεματικό υλικό σε έργα μειζόνων ζωγράφων και μουσουργών· διδάσκονται σε τμήματα όχι μόνο Νεοελληνικών Σπουδών αλλά και Συγκριτικής Φιλολογίας των ξένων πανεπιστημίων.

Η σημερινή απήχηση της καβαφικής ποίησης, τόσο στους Ελληνες όσο και στους ξένους αναγνώστες της, αποκτά τις διαστάσεις φαινομένου, όταν σκεφτούμε ότι ο Καβάφης, που είναι ένας χρονικά παλαιός φοιτητής, δεν διαβάζεται ως ένας ποιητής που είχε ξεχαστεί και που ανακαλύπτεται εκ νέου. Ως προς τους Ελληνες, η μελέτη της αναγνωστικής του τύχης δείχνει ότι -διαφορετικά από εκείνη του νεότερού του Σικελιανού, ο οποίος, έπειτα από μια περίοδο αναγνωστικής παραμέλησης, φαίνεται να επανεκτιμάται, και δικαίως, σήμερα, όμως ως παλαιός ποιητής- η γοητεία της ποίησης του Καβάφη, από την εποχή του θανάτου του (1933) έως σήμερα, παρουσιάζει μιαν ανοδική πορεία, και ότι ο Καβάφης διαβάζεται και σήμερα -για την ακρίβεια, σήμερα διαβάζεται περισσότερο- με την αμεσότητα με την οποία διαβάζεται ένας σημερινός ποιητής. Το ίδιο θα λέγαμε και για την απήχησή τους στους ξένους αναγνώστες, η οποία στο επίπεδο του ευρύτερου κοινού γίνεται αισθητή από τη δεκαετία του 1960 και εξής, όταν τα ποιήματα του καβαφικού κανόνος (ή τα περισσότερα από αυτά) έχουν μεταφραστεί στις μείζονες δυτικές γλώσσες (αγγλικά: 1952, 1961· γερμανικά: 1953· γαλλικά: 1958· ιταλικά: 1961· ισπανικά 1964·). Ο ποιητής που γράφει τα ποιήματά του στο τέλος του δέκατου ένατου αιώνα και στις αρχές του εικοστού διαβάζεται ως ποιητής -και μάλιστα χαρακτηριστικός- του τέλους του εικοστού αιώνα.

Ενα από τα στοιχεία που το αποδεικνύουν αυτό, από τα πλέον δηλωτικά του φαινομένου το οποίο προσπαθώ να περιγράψω, μας το παρέχει η μελέτη της παρωδίας της καβαφικής ποίησης. Η διασκεδαστική και εξαίρετα σχολιασμένη συναγωγή που εξέδωσε ο Δημήτρης Δασκαλόπουλος με τον τίτλο Παρωδίες καβαφικών ποιημάτων αποτελείται από 170 ελληνικές (γιατί υπάρχουν και ξενόγλωσσες) παρωδίες που εμφανίστηκαν σε χρονικό διάστημα ογδόντα ετών (1917-1997). Ο αριθμός, όπως δηλώνει ο επιμελητής της έκδοσης, είναι χαρακτηριστικός, όχι εξαντλητικός. Ο Δασκαλόπουλος παρατηρεί ότι το πλήθος των παρωδιών της καβαφικής ποίησης αποτελεί "ένα πολύ ενδιαφέρον και αδιερεύνητο κεφάλαιο της καβαφικής φιλολογίας, παρόμοιο του οποίου δεν θα συναντήσουμε να υπάρχει, σε τόσην έκταση και διάρκεια, γύρω από το έργο κανενός άλλου Νεοέλληνα λογοτέχνη". Και πράγματι, η διάρκεια της διάθεσης για παρώδηση του καβαφικού ποιητικού τρόπου είναι κάτι περισσότερο από αξιοσημείωτη, αν λάβουμε υπόψη το γεγόνος ότι η παρωδιακή διάθεση, όπως το δείχνει η μελέτη της παρωδίας, είναι περισσότερο ισχυρή την εποχή που εμφανίζονται τα παρωδούμενα έργα. Αλλά δεν είναι μόνο η διάρκεια. Είναι και το γεγονός ότι στο βιβλίο του Δασκαλόπουλου ο αριθμός των παρωδιών με το πέρασμα του χρόνου αντί να μειώνεται, όπως θα ήταν φυσικό, αυξάνεται, πράγμα που ασφαλώς συμβαίνει και με τον πραγματικό αριθμό των καβαφικών παρωδιών: ενώ για τα πρώτα πενήντα χρόνια από την εμφάνιση της πρώτης παρωδίας καβαφικού ποιήματος (1917-1966) το βιβλίο περιέχει 73 παρωδίες, από το 1970 ώς το 1977, δηλαδή για ένα διάστημα είκοσι επτά ετών, οι παρωδίες είναι 97.

Ο Δασκαλόπουλος διευκρινίζει ότι συγκροτεί τη συναγωγεί του με παρωδίες κατά το συνήθη ορισμό της παρωδίας ως κωμικής μίμησης ενός έργου, και όχι με την ευρύτερη έννοια του όρου, που περιλαμβάνει και την υπέρβαση της κωμικής μίμησης και προσδιορίζεται ως επανάληψη με διαφορά: όχι μονο περιπαικτική και ευτράπελη αλλά και ομόλογη και εμπλουτιστική· που περιλαμβάνει δηλαδή και έργα τα οποία χαρακτηρίζονται με τη φράση a la maniere de. Για τα ποιήματά αυτά, τα γραμμένα "με τον τρόπο του Καβάφη", αλλά και για τα ποιήματα με θέμα τον ίδιο τον Καβάφη, ο Δασκαλόπουλος ετοιμάζει μια δεύτερη συναγωγή, η οποία πιστεύω πως θα δείξει ότι η γενικότερη απήχηση της καβαφικής ποίησης στους Ελληνες ποιητές, από την εποχή του θανάτου του Καβάφη έως σήμερα, ακολουθεί και αυτή μιαν αύξουσα πορεία.

Λέω "στους Ελληνες ποιητές", γιατί η τύχη του καβαφικού έργου στο εξωτερικό είναι ένα άλλο μεγάλο κεφάλαιο της καβαφικής φιλολογίας, το οποίο μόλις τον τελευταίο καιρό έχει αρχίσει να ερευνάται συστηματικότερα. Δεν αναφέρομαι τόσο στην υποδοχή του Καβάφη από το ευρύτερο αναγνωστικό κοινό, κύριο τεκμήριο της οποίας είναι οι αθρόες για τα εμπορικά δεδομένα της ποίησης πωλήσεις των καβαφικών μεταφράσεων. Εννοώ κυρίως την απήχηση του Καβάφη στους ξενόγλωσσους ομοτέχνους του, η οποία είναι πολύ μεγαλύτερη απ' ό,τι θα μπορούσε κανείς να φανταστεί».

ΝΑΣΟΣ ΒΑΓΕΝΑΣ

* Απόσπασμα από την εισαγωγή του Νάσου Βαγενά στην έκδοση του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας «Συνομιλώντας με τον Καβάφη. Ανθολογία ξένων καβαφογενών ποιημάτων», που κυκλοφόρησε σε επιμέλεια του ίδιου το 2000

Στον ίδιο χώρο

Οικίας περιβάλλον, κέντρων, συνοικίας

που βλέπω κι όπου περπατώ· χρόνια και χρόνια.

Σε δημιούργησα μες σε χαρά και μες σε λύπες:

με τόσα περιστατικά, με τόσα πράγματα.

Κ' αισθηματοποιήθηκες ολόκληρο, για μένα.

(1929)

Naguib Mahfouz

Αιγύπτιος συγγραφέας, βραβευμένος με Νόμπελ Λογοτεχνίας

Από την εφημερίδα Ελευθεροτυπία 6/6/2003

«Ο Καβάφης είναι στην καρδιά μου»

Η βρετανίδα ηθοποιός Κλερ Μπλουμ, που συνέδεσε τη ζωή και το έργο της με θρύλους όπως ο Τσάρλι Τσάπλιν, ο Λόρενς Ολίβιε και ο Ρίτσαρντ Μπάρτον, έρχεται στην Ελλάδα για να απαγγείλει ποιήματα του μεγάλου Αλεξανδρινού

ΠΡΟΣΩΠΑ

ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΛΥΜΠΕΡΟΠΟΥΛΟΥ | Κυριακή 4 Μαΐου 2008 (Εφημερίδα το Βήμα)

Η μοίρα το έφερε για την Κλερ Μπλουμ να γνωρίσει και να αγαπήσει την Ελλάδα εκεί γύρω στα 60 χρόνια της και αφού είχε ήδη διαγράψει μεγάλο μέρος του κύκλου μιας συναρπαστικής ζωής. Η θεατρική και κινηματογραφική ηθοποιός άρχισε την καριέρα της με κλασικούς ρόλους εποχής για να ασχοληθεί εν συνεχεία με το σύγχρονο ρεπερτόριο. Η ίδια, η οποία επιλέχθηκε από τον Τσάρλι Τσάπλιν να πρωταγωνιστήσει στα «Φώτα της ράμπας» και συνέδεσε τη ζωή της με θρύλους του παγκόσμιου σινεμά όπως ο Ροντ Στάιγκερ, ο Λόρενς Ολίβιε και ο Ρίτσαρντ Μπάρτον, πλησίασε την Ελλάδα μέσα από μία ταινία. Οι «Τρωάδες» του Μιχάλη Κακογιάννη - όπου συμμετείχε από κοινού με τις Κάθριν Χέπμπορν, Βανέσα Ρεντγκρέιβ και άλλους - άνοιξαν το 1971 στη βρετανίδα ηθοποιό ένα «παράθυρο» στον αρχαίο και σύγχρονο ελληνικό πολιτισμό. Εκτοτε η Κλερ Μπλουμ ζήτησε και βρήκε αφορμές να γνωρίσει καλύτερα μια χώρα η οποία ξετύλιγε υποσχέσεις με εντυπωσιακά αποτελέσματα. Και σήμερα η 77χρονη πλέον ηθοποιός έχει τις προτιμήσεις της σε συγκεκριμένες εκδόσεις ποιημάτων των Ελύτη, Σεφέρη, Καβάφη, ενώ βρίσκει καταφύγιο ξεκούρασης στο σπίτι της στον Πόρο, περιστοιχισμένη από πολλούς έλληνες φίλους και «καλούς γείτονες» όπως η ίδια αναφέρει. Ετσι κάποιοι εξ αυτών την παρότρυναν να έρθει στην Αθήνα την Πέμπτη 8 Μαΐου για να διαβάσει καβαφική ποίηση στην παρουσίαση του βιβλίου «C.Ρ. Cavafy. The collected poems», σε μετάφραση Ευάγγελου Σαχπέρογλου, που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τον εκδοτικό οίκο Oxford University Press. Η θετική απάντησή της ήταν κάτι περισσότερο από φυσικό επακόλουθο...

«Ο Κωνσταντίνος Καβάφης είναι πολύ κοντά στην καρδιά μου. Γι' αυτό με ικανοποίησε τρομερά η πρόταση του ζεύγους Νίκολας και Μάτι Εγκον, τους οποίους συνάντησα σε διάλεξη στο Λονδίνο, διοργανωμένη από την επίσης ελληνίδα φίλη μου Φανή-Μαρία Τσιγκάκου, να έρθω στην Ελλάδα και να τον τιμήσω» είπε στο «Βήμα της Κυριακής» η Κλερ Μπλουμ. Οπερ εγένετο. Πρώτος σταθμός φυσικά του τελευταίου ταξιδιού της στην Ελλάδα ήταν ο Πόρος. Αμέσως μετά «πετάχτηκε» στην Αθήνα λίγες ημέρες πριν από τη Μεγάλη Εβδομάδα προκειμένου να ηχογραφήσει μαζί με τον Κώστα Καστανά - εκείνη στα αγγλικά και εκείνος στα ελληνικά - την απαγγελία των 24 ποιημάτων του μεγάλου Αλεξανδρινού: από το «Πρώτο σκαλί» του 1899 ως «Στα 200 π.Χ.» του 1931. Το CD με τις καταγεγραμμένες απαγγελίες θα δοθεί στο κοινό μαζί με το πρόγραμμα της εκδήλωσης, η οποία σε συνεργασία με τη Βρετανική Σχολή στην Αθήνα και τη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη θα πραγματοποιηθεί στο Cotsen Hall (το αμφιθέατρο της Γενναδείου Βιβλιοθήκης), επίκεντρο των εκδηλώσεων «Μνήμη Κ.Π. Καβάφη, εβδομήντα πέντε χρόνια από τον θάνατό του».

«Εχω κάνει τη γνωριμία μου με τους μεγάλους έλληνες ποιητές εδώ και πολλά χρόνια. Από την πρώτη στιγμή που βρέθηκα ενώπιον του έργου τους αντιλήφθηκα πόσο διαφορετικοί είναι από οποιουσδήποτε άλλους ευρωπαίους ποιητές έχω γνωρίσει. Η κληρονομιά της ελληνικής ιστορίας εμπνέει το έργο τους με διαφορετική χροιά» τόνισε. Η ίδια μιλάει με ενθουσιασμό για τις καινούργιες εμπειρίες που αποκόμισε μέσα από τη διαδικασία μελέτης και προετοιμασίας της απαγγελίας. «Ηταν ιδιαίτερα ενδιαφέρον για μένα να εμβαθύνω σε αυτά τα ποιήματα. Επρεπε να τα διαβάσω πολύ προσεκτικά, και όχι μερικώς, απλώς και μόνο για να τα απολαύσω. Τότε συνειδητοποίησα ότι είναι πολύ περισσότερο επιδέξια και ραφιναρισμένα από όσο νόμιζα ως σήμερα». Παρ' όλα αυτά η Κλερ Μπλουμ δεν φαίνεται να έχει ίχνος αγωνίας για την εξέλιξη της βραδιάς ως προς την επικοινωνία με το κοινό της. «Δεν έχω ιδέα για το τι εννοείτε» ανταπαντά όταν ερωτάται για το πώς μπορεί να επιτευχθεί «κοινωνία» του λόγου του Καφάβη μεταξύ μιας βρετανίδας ηθοποιού και ελληνικού κοινού. «Οπως είναι φυσικό θα διαβάσω στα αγγλικά μετά τον Κώστα Καστανά, ο οποίος θα απαγγείλει στα ελληνικά...».

Την εκδήλωση θα προλογίσουν η διευθύντρια της Βρετανικής Σχολής Αθηνών κυρία Κάθριν Μόργκαν, η διευθύντρια της Γενναδείου Βιβλιοθήκης δρ Μαρία Γεωργοπούλου και ο πρεσβευτής της Βρετανίας στην Ελλάδα κ. Σάιμον Γκας. Θα παρουσιάσουν ο καθηγητής Νέων Ελληνικών στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης κ. Πίτερ Μάκριτζ, ο καθηγητής Νέων Ελληνικών στο Πανεπιστήμιο Queen's University Belfast κ. Αντονι Χιρστ και ο μεταφραστής της έκδοσης, ενώ εισαγωγή στην έκθεση «Μνήμη Κ.Π. Καβάφη» που εγκαινιάστηκε στον ίδιο χώρο στις 17 Απριλίου θα κάνουν ο καθηγητής του Πανεπιστημίου της Ζυρίχης κ. Στέφανος Γερουλάνος και η επίκουρος καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου κ. Βάσω Πέννα. Η απαγγελία των ποιημάτων από την κυρία Μπλουμ και τον κ. Καστανά θα κλείσει την εκδήλωση, ενώ θα ηχεί το «κανονάκι» της Σοφίας Λαμπροπούλου.

Η ίδια είναι εξοικειωμένη με τον γραπτό λόγο. Η αυτοβιογραφία της «Εγκαταλείποντας το κουκλόσπιτο» που εκδόθηκε το 1996, με «πικάντικες» λεπτομέρειες γύρω από την προσωπική ζωή της - ειδικά οι διόλου κολακευτικές αναφορές στον τρίτο σύζυγό της αμερικανό πεζογράφο Φίλιπ Ροθ (1990-1995) προκάλεσαν ένταση μεταξύ τους -, αποτελεί σταθερό σημείο αναφοράς για εκείνη. Στο εν λόγω βιβλίο παραπέμπει όταν δέχεται ερωτήσεις για τις καλλιτεχνικές προσωπικότητες που σημάδεψαν την καριέρα της, ενώ έχει φροντίσει να ξεκαθαρίσει ότι δεν πρόκειται να μιλήσει για προσωπικά ζητήματα. Δεν είναι ολίγον τι περίεργο από μια γυναίκα που εξέδωσε την ιδιωτική ζωή της σε βιβλίο; «Γιατί να επαναλάβω ό,τι υπάρχει στο βιβλίο; Πληροφορίες, δηλαδή, που είναι περισσότερο από αρκετές για όσους ενδιαφέρονται να μάθουν για τις ιδιωτικές μου υποθέσεις...».

* Η παρουσίαση του βιβλίου «C.Ρ. Cavafy. The collected poems» θα γίνει την Πέμπτη 8 Μαΐου, στις 20.00, στο Cotsen Hall της Γενναδείου Βιβλιοθήκης (Αναπήρων Πολέμου 3, Κολωνάκι), στο πλαίσιο των εκδηλώσεων «Μνήμη Κ.Π. Καβάφη, εβδομήντα πέντε χρόνια από τον θάνατό του».

Κ. Π. Καβάφης

ΣΚΛΗΡΉ ΕΠΙΚΑΙΡΌΤΗΤΑ

Δεκέμβρης ‘08

Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Πάτρα, Κρήτη, Βόλος, Γιάννενα, Κέρκυρα ...Ελλάδα

Η νέα γενιά ζει μέσα στην ανασφάλεια και την απόγνωση. Πνιχτές οι φωνές των νέων χρόνια τώρα δεν κατάφεραν να γίνουν συνειδητοποιημένος λόγος. Η αμφισβήτηση έγινε οργή, οι «αστραπές αλωνίζουν τα νιάτα», όπως γράφει στην Αμοργό του ο Νίκος Γκάτσος, κι εμείς ελπίζουμε να βρουν οι πνιχτές φωνές δίοδο και να μπορέσουν επιτέλους να ακουστούν.

Εμείς οι εκπαιδευτικοί, οι καλλιτέχνες, οι γονείς, οι πολίτες που δουλεύουμε και ζούμε κοντά στους νέους, ας βρούμε τους τρόπους εκείνους που είναι απαραίτητοι για να εκπληρωθεί η πρωταρχική μας υποχρέωση απέναντί τους: η εμψύχωσή τους, ώστε να μπορέσουν να αρθρώσουν λόγο δημιουργικό, λόγο δυνατό, λόγο που θα εκφράζει τις ελπίδες και τα όνειρά τους.

Και σε καιρούς όπως οι σημερινοί, παρά τις ασφυκτικές συνθήκες της ζωής μας και του σχολείου, ας εστιάσουμε σε αυτό και μόνο σε αυτό που είναι δικαίωμα και ευθύνη μας: ας ενώσουμε τις φωνές μας και ας διεκδικήσουμε όλοι με θάρρος κι επιμονή έναν κόσμο χωρίς βία και κατάχρηση εξουσίας, με κοινωνική δικαιοσύνη και τις ίδιες δυνατότητες για όλους.

O ευτελισμός της πολιτικής ζωής και η επικράτηση αμφίβολων κοινωνικοπολιτικών και οικονομικών πρακτικών χρόνια τώρα συσσώρευσε αυτή την ανασφάλεια και απόγνωση και των νέων αλλά και τη δική μας.

Αλλεπάλληλα «γιατί» μάς απευθύνονται από τα παιδιά και τους νέους καθημερινά για τον κόσμο που τους κληροδοτούμε. Η ώρα της σιωπής έχει τελειώσει. Ας προσπαθήσουμε όλοι μαζί να βαδίσουμε δημιουργικά προς έναν ανθρώπινο κόσμο. Ας προστατέψουμε τις ζωές και τα όνειρα των παιδιών μας.

Πανελλήνιο Δίκτυο για το Θέατρο στην Εκπαίδευση

Το όνειρο στο κύμα

«ΟΝΕΙΡΟ ΣΤΟ ΚΥΜΑ» Αλ. Παπαδιαμάντης

(επιμέλεια Κώστας Μακρής)

Ομωνυμία κοριτσιού και κατσίκας

Η ομωνυμία (δύο διαφορετικά νοήματα αντιστοιχούν σε ενιαία φωνητική πραγματικότητα) κοριτσιού και κατσίκας περιπλέκει τη σχετικά απλή υπόθεση του διηγήματος. Επειδή όμως η ομωνυμία πηγάζει από τον ίδιο τον ήρωα (δηλ. ο ήρωας «βαφτίζει» την κατσίκα με το όνομα της κοπέλας) και βασίζεται στην κατά τη γνώμη του εξωτερική ομοιότητα των δύο αντικειμένων αναφοράς, οδηγεί σε μια – κατά κάποιο τρόπο- συνωνυμία: η Μοσχούλα- κόρη και η Μοσχούλα- κατσίκα συμφύρονται στη συνείδηση του βοσκού και η μια υποκαθιστά την άλλη. Υποκατάσταση: επειδή γι’ αυτόν η Μοσχούλα- κόρη αποτελεί «άπιαστο» όνειρο, την υποκαθιστά με την κατσίκα που γίνεται όμως δέκτης της αγάπης, της στοργής και της φροντίδας του. Η απώλεια της κατσίκας, στην αρχή του διηγήματος, γίνεται αφορμή για την πρώτη συνομιλία των δύο νέων: πίσω από τα λόγια της Μοσχούλας κρύβεται η πρόκληση και η γυναικεία πονηριά, ενώ τα λόγια του βοσκού δηλώνουν μια καλυμμένη ερωτική επιθυμία, επιθυμία που δεν εξωτερικεύεται – τουλάχιστον στην αρχή – λόγω του εγωισμού αλλά και της εφηβικής αμηχανίας και αιδημοσύνης του νέου. Η υποκατάσταση όμως είναι ανέφικτη, αφού, μάλλον, οι διαφορές είναι περισσότερες από τις ομοιότητες. Αυτό που ξεκίνησε ως ανώδυνη υποκατάσταση προχωρεί σε αντικατάσταση που γίνεται όλο και πιο επίπονη μιας και προβάλλει επιτακτικά το αίτημα της επιλογής.

Πώς θα χαρακτηρίζατε τη σχέση του αφηγητή με τη φύση;

Η σχέση που αναπτύσσει ο αφηγητής με τη φύση είναι ρομαντικής υφής, η φύση δηλαδή δεν είναι απλώς αντικείμενο θαυμασμού, αλλά αποκτάει διαστάσεις συμβόλου, συμβόλου ελευθερίας και ευτυχίας, αγνότητας και καλοσύνης. Ο αφηγητής όταν ήταν ακόμη «φυσικός» άνθρωπος, προτού αλλοιωθεί από τις συμβάσεις της οργανω- μένης κοινωνίας, ένιωθε, χωρίς να μπορεί να εξηγήσει (τότε τουλάχιστον) το γιατί, ευτυχισμένος και πλήρης («χωρίς να το ηξεύρω, ήμην ευτυχής»). Θα λέγαμε πως ο αφηγητής φτάνει στο σημείο να ταυτιστεί, να ενωθεί με το φυσικό κόσμο («εφαινόμην κ’ εγώ ως να είχα μεγάλην συγγένειαν με τους δύο τούτους ανέμους, οι οποίοι ανέμιζαν τα μαλλιά μου, και τα έκαμναν να είναι σγουρά όπως οι θάμνοι κ’ οι αγριελαίαι» «ησθανόμην γλύκαν, μαγείαν άφατον, εφανταζόμην τον εαυτόν μου ως να ήμην εν με το κύμα, ως να μετείχον της φύσεως αυτού»). Η ταύτιση, η «ερωτική» ένωση με τη φύση δηλώνεται εμφαντικά με την επίμονη χρήση της κτητικής αντωνυμίας («το κατάμερον…ήτον ιδικόν μου…η ακτή μου…όλα εκείνα ήσαν ιδικά μου, ο βράχος ο δικός μου… , τα βουνά μου»). Στα παραπάνω παραδείγματα η κτητική αντωνυμία δε δηλώνει κτήση, αλλά περιγράφει τη σχέση του ήρωα με τα πράγματα του κόσμου, επιτείνει τη συνάφεια και την ενότητα του ήρωα με τη φύση, όχι μέσω νομικών διαδικασιών, αλλά μέσω του συναισθήματος. Η συναισθηματική σχέση μεταξύ του νέου ανθρώπου και της φύσης σ’ έναν ενιαίο κόσμο που αγνοεί τη χρονική φθορά, συνυποδηλώνει την αλλοτινή χωρίς όρια ελευθερία. Η παιδική ηλικία παρουσιάζεται ως σύμβολο της ευτυχίας και η συνάφεια ανθρώπου-ήρωα ως σύμβολο της προπτωτικής κατάστασης του ανθρώπου. Με λίγα λόγια βρισκόμαστε σ’ ένα παραδεισένιο περιβάλλον (ουτοπικό / ρομαντικό) που γίνεται ρεαλιστικό, επειδή αντιπαρατίθεται πρώτα με το νόμο (αγροφύλακες) και ύστερα με την ιδιοκτησία (κτήμα του κυρ Μόσχου). Ο νόμος της πόλης αποτιμάται ειρωνικά από το δικηγόρο-αφηγητή ως πρόφαση προκειμένου να επιβληθεί η προσωπική βούληση και το δίκαιο του ισχυρότερου. Εξάλλου, η περίπτωση του κυρ Μόσχου συμβολοποιεί τη διαφορά ανάμεσα στην προπτωτική κυριαρχία και τη μεταπτωτική ιδιοκτησία. Η πρώτη προϋποθέτει ελευθερία, αυτάρκεια και ποιμενική ησυχία, ενώ η δεύτερη υποσημαίνει περιουσία, περίφραξη, «χωριστόν… βασίλειον».

Το θέμα του σκοινιού.

Η ευκαιριακή και στιγμιαία επαφή του βοσκού με το αγαπημένο σώμα της Μοσχούλας , που για χρόνια μετά ταλαιπωρεί τη μνήμη του, έχει για το νεαρό βοσκό και το τίμημά της. Η αγαπημένη του κατσίκα, όσο αυτός βρισκόταν στη θάλασσα, πνίγηκε με το σκοινί που ήταν δεμένη. Το σκοινί αυτό σαν μίτος της Αριάδνης μοιάζει να διαπερνά όλη την ιστορία, δηλαδή το σκοινί ως περιορισμός, ως καταναγκασμός και ως όριο ελευθερίας επανέρχεται τουλάχιστον τρεις φορές στο ίδιο διήγημα. Ο συγγραφέας παρομοιάζει τον εαυτό του με τη μίζερη ζωή που διάγει ως υπάλληλος στην Αθήνα, σαν σκυλί δεμένο με κοντό σκοινί στην αυλή του αφέντη του που δεν μπορεί να κινηθεί έξω από τη μικρή ακτίνα που διαγράφει το σκοινί.

Γλώσσα και ύφος του διηγήματος

Η χρήση της γλώσσας διαμορφώνει και το ύφος του διηγήματος, που χαρακτηρίζεται από την αμεσότητα, την ακρίβεια, την απροσποίητη έκφραση και τη φυσικότητα, τη ρεαλιστική απόδοση καταστάσεων και χαρακτήρων, την αληθοφάνεια και την πειστικότητα, αλλά και την υπαινικτικότητα (παρασιωπήσεις), το χιούμορ και την ειρωνεία. Αφηγηματική άνεση λοιπόν, περιγραφική δεινότητα, ρεαλιστική απεικόνιση, αλλά και ποιητική ατμόσφαιρα είναι τα βασικά γνωρίσματα του ύφους στο συγκεκριμένο διήγημα.

Η γλώσσα του Παπαδιαμάντη είναι εντελώς προσωπική. Αποτελείται από ένα κράμα καθαρεύουσας-εκκλησιαστικής (στα κείμενά του υπάρχουν ακόμη και αυτούσια εκκλησιαστικά ρητά) δημοτικής και ιδιωματισμών (της Σκιάθου). Οι διάφορες γλωσσικές μορφές πάντως δε χρησιμοποιούνται αδιάκριτα, αλλά παρουσιάζουν αναβαθμούς: α) στις περιγραφές και τις λυρικές παρεκβάσεις συναντάται η αμιγής καθαρεύουσα (παλαιότερη λογοτεχνική παράδοση και εκκλησιαστική).

β) στην αφήγηση χρησιμοποιείται η καθαρεύουσα με πρόσμειξη στοιχείων της δημοτικής (προσωπικό ύφος).

γ) στους διαλόγους αποτυπώνεται σχεδόν φωτογραφικά η ομιλούμενη λαϊκή γλώσσα μαζί με ιδιωματισμούς (αίσθημα προφορικού λόγου, φυσικότητα διαλόγων).

Αξιοσημείωτα είναι ακόμα:

1. ο γλωσσικός πλούτος των διηγημάτων με αθησαύριστες ή επινοημένες λέξεις

2. η περίεργη τοποθέτηση του επιθέτου μετά το ουσιαστικό

3. το αίσθημα της ακριβολογίας (κυρίως με τη χρήση της καθαρεύουσας)

4. η επίδραση των συντακτικών προτύπων της Αρχαίας Ελληνικής και της Γαλλικής γλώσσας.

Η λογοτεχνία στο θέατρο

Το Αμάρτημα της Μητρός μου, στο Θέατρο Τέχνης Καρόλου Κουν

20/10/2008 - 21:15 - 20/12/2008 - 22:15

«Το Αμάρτημα της Μητρός μου» του Γεωργίου Βιζυηνού, σε σκηνοθεσία Κωστή Καπελώνη, με τον Ηλία Λογοθέτη στον πρωταγωνιστικό ρόλο παρουσιάζει για δεύτερη χρονιά από τις 20 Οκτωβρίου 2008 το Θέατρο Τέχνης Καρόλου Κουν.

Η παράσταση είναι μια ποιητική θεατρική αφήγηση, που παράλληλα με την εξέλιξη της πλοκής, επιχειρεί να αναδείξει τη γοητεία της γλώσσας, τη λεπτότητα των αισθημάτων και τις αποχρώσεις των χαρακτήρων του Βιζυηνού.

Σκηνοθεσία: Κωστής Καπελώνης

Σκηνογραφία: Νίκος Αλεξίου

Μουσική: Σταύρος Σιόλας

Παίζουν:Ηλίας Λογοθέτης, Μαρία Ζαχαρή, Κώστας Βελέντζας, Εύα Οικονόμου, Βάλια Παπακωνσταντίνου, Διονύσης Κλάδης, Ορφέας Χατζηδημητρίου.

Θέατρο Τέχνης Καρόλου Κουν :Υπόγειο - Πεσμαζόγλου

Ημέρες και ώρες παραστάσεων : Δευτέρα και Τρίτη, 21:15 - Τετάρτη και Κυριακή, 22.15