Τις πταίει;

Η Θεσσαλονίκη είναι η πόλη στην οποία έζησα τα φοιτητικά μου χρόνια, η πόλη που μού έδωσε πολλά, η πόλη στην οποία - δυστυχώς κάθε φορά που την επισκέπτομαι - αισθάνομαι ότι έχει φυσήξει ένας κακός οπισθοδρομικός άνεμος....Γιατί να συμβαίνει αυτό; Σχετικό με το ζήτημα αυτό είναι το άρθρο του Φίλιου Στάγκου από την Καθημερινή (20-9-2009).

«Αν σφυρίξει ο Θοδωρής, η Ελλάδα θα κοπεί στα δύο», έλεγε φίλαθλος του ΠΑΟΚ στον συνάδελφο Γ. Λυκουρόπουλο, ενόψει ενός φορτισμένου ντέρμπι κορυφής πριν από μερικούς μήνες. Η δήλωση του ανώνυμου Θεσσαλονικιού δεν συνιστούσε απλή καταγγελία μιας ενδεχόμενης ποδοσφαιρικής μεροληψίας των κρατούντων Αθηναίων εις βάρος της «φτωχής πλην τίμιας» περιφέρειας. Αποκάλυπτε τη γενικότερη στάση πολλών Βορειοελλαδιτών απέναντι στο «κράτος των Αθηνών». Τελικά το ντέρμπι έγινε, ο Θοδωρής Ζαγοράκης δεν σφύριξε και η Ελλάδα παραμένει, μέχρι νεωτέρας, ενιαίο κράτος.

Σε τρία χρόνια, αν στο μεταξύ δεν έχει σφυρίξει ο Θοδωρής, η Ελλάδα θα γιορτάσει τα 100 χρόνια από την ενσωμάτωση της Θεσσαλονίκης στον εθνικό κορμό. Ο δήμαρχος της πόλης θα κηρύξει την έναρξη του «έτους Μακεδονίας» από το μπαλκόνι του νεόδμητου δημαρχιακού μεγάρου και οι δημότες της θα απολαμβάνουν τη χλιδή του δικού τους μετρό με την ελπίδα πως θα τους απαλλάξει από την «αυτοκινητοκρατούμενη» καθημερινότητά τους. Αρκούν αυτά; Εχει η Ελλάδα την πολυτέλεια να προσπεράσει την ιστορική επέτειο του 2012, χωρίς να βάλει τα θεμέλια για την έξοδο της Θεσσαλονίκης από τη χρόνια παρακμή της; Ποια άλλη αφορμή θα βρει για να αναζητήσει τη σύγχρονη ταυτότητά της, προκειμένου κάποτε να οραματιστεί το μέλλον της;

Σε αυτά τα 100 χρόνια ελλαδικού βίου, ο μετασχηματισμός της Θεσσαλονίκης υπήρξε συχνά βίαιος (η πυρκαγιά του '17, η μαζική έλευση των προσφύγων το '22, ο αφανισμός του εβραϊκού 25% του πληθυσμού της το '43) και άναρχος. Η πόλη που απέκτησε το οξύμωρο προσωνύμιο της «συμπρωτεύουσας» εξαιτίας του βενιζελο-βασιλικού διχασμού, έγινε μεταπολεμικά βιτρίνα ενός εξωστρεφούς κρατικού μοντερνισμού με όχημα τη ΔΕΘ. Ωστόσο, η ένταξη της Ελλάδας στην ΕΟΚ δεν στάθηκε ικανή συνθήκη ώστε η Θεσσαλονίκη να επωφεληθεί από τις κοσμοϊστορικές αλλαγές που συντελέστηκαν στην ανατολική Ευρώπη 10 χρόνια αργότερα.

Ο πόλεμος στην πρώην Γιουγκοσλαβία στέρησε από τη Βόρεια Ελλάδα την πρόσβαση στις αγορές της Ευρώπης. Παράλληλα, εγκλώβισε τον δημόσιο λόγο της στη στείρα, φοβική ρητορική του μακεδονικού ζητήματος. Η σχεδόν ταυτόχρονη κοσμογονία της ιδιωτικής τηλεόρασης συρρίκνωσε τον εθνικό διάλογο για το παρόν και το μέλλον της Θεσσαλονίκης στις καρικατούρες των επιθεωρήσεων του κ. Λαζόπουλου και στους τηλε-λεονταρισμούς του νομάρχη της. Η Θεσσαλονίκη του 21ου αιώνα είναι μια πόλη σε άρνηση με το παρελθόν της και σε σύγκρουση με τον περίγυρό της. Μια εσωστρεφής Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης '97, ανέτοιμη να αφομοιώσει δυναμικά το νέο κύμα των 150.000 μεταναστών και παλιννοστούντων ομογενών. Αντί να κατακτήσει έναν ρόλο υπερ-ελλαδικό που θα της προσέφερε το οξυγόνο για να πορευτεί με μια σχετική αυτάρκεια, η άλλοτε κοσμοπολίτισσα Θεσσαλονίκη βρέθηκε να ζητιανεύει από την Αθήνα ψιχία τής -έτσι κι αλλιώς ρηχής- εθνικής πίτας.