Η κρίση είναι viral

Του Νίκου Ξυδάκη Το viral βίντεο, αναρτημένο στο YouTube, με τίτλο I am Hellene, πέτυχε τον σκοπό του: ο ιός διαδόθηκε ταχύτατα και η νεαρή ηθοποιός Κατερίνα Μουτσάτσου έγινε θέαμα και θέμα συζήτησης για περισσότερους από μισό εκατομμύριο Ελληνες, μέσα σε τρεις ημέρες. Το θέμα της ίωσης: η κ. Μουτσάτσου αντέγραψε πιστά ένα διαφημιστικό σποτ για μια καναδέζικη μπίρα, στο οποίο ένας ομιλητής γκρεμίζει τα στερεότυπα για τους Καναδούς και κλιμακώνει τη ρητορεία του έως την ιαχή του πακ-σοτ «I am Canadian!», όπου εμφανίζεται και η μπίρα. Στο I am Hellene, η Ελληνίδα ηθοποιός στη θέση της μπίρας βάζει την Ελλάδα, και προσπαθεί να σπάσει τη στερεοτυπική εικόνα του Greek που πίνει ούζα και λουφάρει, αντικαθιστώντας την με την εικόνα του Ηellene που δεν και δεν. Το viral της κ. Μουτσάτσου δεν αντέχει ιδιαίτερη κριτική. Ως προς το περιεχόμενο, υποφέρει δομικά, αυτοϋπονομεύεται από αυτό ακριβώς που υποτίθεται θέλει να πολεμήσει: είναι στερεοτυπικό. Παραμερίζει ένα στερεότυπο και στη θέση του βάζει ένα άλλο. Πίνω/δεν πίνω ούζο, λέω/δεν λέω όπα, είμαι/δεν είμαι δημόσιος υπάλληλος κ.ο.κ. Ως προς τη φόρμα, είναι επίσης στερεοτυπικό: βίαιη κλιμάκωση και καταιγισμός συναισθηματολογίας. Είναι η φόρμα της διαφήμισης: ταχύτατη εκμαίευση συναισθήματος στα λίγα δευτερόλεπτα ενός σποτ. Κι αν στη διαφήμιση μιας μπίρας, η συναισθηματική εκβίαση μπορεί να εκληφθεί και ως χιούμορ, δηλαδή να εμπεριέχει και την ειρωνική συμπαραδήλωση, στη συνηγορία υπέρ ενός λαού η τέτοια συναισθηματική πλημμύρα είναι απλώς kitsch. Ως Ελληνας, Hellene, Greek, Ρωμιός, Γραικός, Γιουνάν, βλέποντας την υστερική κλιμάκωση του βίντεο με τον εθνικό ύμνο στο τέλος, ένιωσα, πώς το λένε, embarassed. Η στερεοτυπικότητα και εντέλει το kitsch, που σφραγίζουν το περιεχόμενο και τη φόρμα του viral, προκύπτουν αναπόφευκτα από την εννοιολογική προσέγγιση του θέματος. Οι Ελληνες, η Ελλάδα, η ελληνικότητα προσεγγίζονται ως προϊόν για rebranding. Αλλά μια χώρα, ένας λαός, ένα έθνος, οι αναπαραστάσεις τους και το συμβολικό πεδίο το οποίο συγκροτούν διαχρονικά δεν είναι βεβαίως ένα προϊόν ή μια εταιρεία, δεν είναι μπίρα, κινητό ή αυτοκίνητο, δεν είναι καν τουριστικός προορισμός. Είναι δυναμικές έννοιες και ιστορικά υποκείμενα, με περιεχόμενα και ζητήσεις διαρκώς ανασημασιοδοτούμενα, είναι διαρκή διακυβεύματα και πολύσημη ανοιχτότητα. Η εννοιολογική αστοχία οδηγεί αναπόφευκτα στα απλοϊκά δίπολα του βίντεο, όπου το καλό στερεότυπο αντιπαραβάλλεται στο κακό στερεότυπο. Η συμπαθητική, ερασιτεχνική και ανυστερόβουλη προσπάθεια της νέας καλλιτέχνιδος προκαλεί εντούτοις το ενδιαφέρον μας: ακριβώς διότι μέσα από την εννοιολογική της σύγχυση δείχνει πράγματι την πολλαπλή πνευματική σύγχυση στην οποία βρίσκονται οι Ελληνες σήμερα. Η κρίση ράγισε την εικόνα εαυτού, μάλλον τις εικόνες εαυτού που είχαμε στα χρόνια της πλησμονής και της αμεριμνησίας. Ας συγκρίνουμε μόνο την αυτοαντίληψη του Ελληνα το 2004 και το 2010-12· μέσα σε ελάχιστα χρόνια εξατμίστηκε η αυταρέσκεια, γκρεμίστηκε η πίστη στην Ισχυρά Ελλάδα, φάνηκε τοξική η λατρεία της συσσώρευσης. Ράγισε η εικόνα: θα ήταν ορθότερο να λέγαμε ότι ραγίζει ο εαυτός· η κρίση μάς κάνει άλλους, δεν μας δείχνει απλώς άλλους. Ζώντας όμως βυθισμένοι σε έναν κόσμο εικόνων, σε έναν κόσμο θεάματος και φενάκης, περιτριγυρισμένοι από αντίγραφα και ομοιώματα, όταν ραγίζει ο εαυτός, το σώμα κι η ψυχή, νομίζουμε ότι ραγίζει η εικόνα του, ενώ ο πυρήνας, το ον, παραμένει αδιατάρακτος. Γι’ αυτό λαχταράμε: βλάπτεται η εικόνα, να διορθώσουμε την εικόνα, τι βλέπουν οι ξένοι, τι θα πουν οι άλλοι. Είπαμε: εικόνες εαυτού. Δεν μοιράζονται όλοι οι Ελληνες μία εικόνα εαυτού. Απλώνονται σε ένα συνεχές: από τον υπεραυτάρεσκο Ελληναρά, που κακοβλέπει όλους όσοι δεν του μοιάζουν, έως τον κομπλεξικό που μυκτηρίζει την Ελλάδα και τη συγκρίνει διαρκώς με το Εξω. Κλειστότητα, υπεραναπλήρωση, στασιμότητα, πτωχαλαζονία. Κατωτερότητα, εθελοδουλία, σουσουδισμός, υποτέλεια. Και στα δύο άκρα εξόριστα είναι η υπερηφάνεια, η αυτογνωσία, η αυτονομία, ο αυτοκαθορισμός, οι στοχαστικές προσαρμογές. Η ελληνικότητα δεν είναι προϊόν που αποζητά branding. Τη φέρεις και σε φέρει, την ξεχνάς ενώ υπάρχει, την αλλάζεις και σε τρέφει. Είναι πολιτική και πνευματική αναζήτηση, είναι ταυτότητα υπό διαπραγμάτευση, είναι υπόσταση δυναμική εντός Ιστορίας, με ρηγματώσεις, με τομές, με συνοχή και συνέχεια· έχει πριν, έχει μετά, αλλά κυρίως έχει τώρα. Η κρίση είναι πικρή και viral ― και μας διδάσκει. http://www.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_kathpolitics_1_30/04/2012_440020