Το μοιρολόγι της φώκιας

Ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, γεννημένος στη Σκιάθο μεταφέρει πολλά από τα βιώματά του στα έργα του. Εργάστηκε ως μεταφραστής και έζησε στερημένα χρόνια στην πρωτεύουσα. Ο ιδανικός τόπος είναι η φύση, η ύπαιθρος, η αγνή ζωή. Ήταν γιος ιερέα, γεγονός που επηρέασε σε μεγάλο βαθμό τη στάση ζωής του και τις θρησκευτικές του αντιλήψεις.

Είναι ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους του ηθογραφικού διηγήματος. Με τον όρο ηθογραφία εννοούμε τη  στροφή των λογοτεχνών προς την ύπαιθρο με στόχο την περιγραφή και την απεικόνιση των ηθών και εθίμων του ελληνικού λαού. Η λογοτεχνία συνδέεται έτσι με τη λαϊκή ψυχή, γράφονται πρωτότυπα έργα, δημιουργείται η εθνική πεζογραφία. Η ανάπτυξη της λαογραφίας που μελέτησε τα δημοτικά τραγούδια, τα παραμύθια, τις παραδόσεις, τις συνήθειες, τα έθιμα του λαού έδωσε πλούσιο υλικό για την ανάπτυξη της ηθογραφίας.

Το μοιρολόγι της φώκιας δημοσιεύτηκε το 1908 και θεωρείται από τα ωραιότερα διηγήματα του Παπαδιαμάντη.

Όλο το κείμενο είναι γραμμένο σε τρίτο ενικό πρόσωπο, υπάρχει ο παντογνώστης αφηγητής, υπάρχει καταπληκτική περιγραφή σκηνών και μόνο σε ένα σημείο σε ευθύ λόγο τα λόγια της γραίας. Το κείμενο ολοκληρώνεται με το μοιρολόγι της φώκιας που μοιρολογεί την Ακριβούλα που χάθηκε και αναφέρεται στη γραία που «εξακολουθεί» να μοιρολογά. Υπάρχει και το σχήμα του κύκλου, καθώς το κείμενο αρχίζει και κλείνει με το μοιρολόγι της φώκιας.

Το κείμενο από την αρχή κάνει λόγο για το θάνατο και αρχίζει με το κατέβασμα της γριας-Λούκαινας στο μονοπάτι (που αντικρίζει τα μνημούρια) για να πλύνει τα μάλλινα σινδόνιά της. Υπάρχει από την πρώτη παράγραφο αναφορά στο θάνατο αλλά και στη ζωή (τα μαγκόπαιδα που κολυμπούν). Είναι σημαντικό το μοιρολόγι το οποίο έμελπε η γρια – Λούκαινα (να συσχετιστεί με το τίτλο και με το μοιρολόγι της φώκιας στο τέλος). Από την αρχή, λοιπόν, φροντίζει ο Παπαδιαμάντης να μας κατατοπίσει και να μας ενημερώσει για τα δεδομένα της ζωής της γραίας.

Στην 5^η παράγραφο στο σημείο όπου η γραία πλένει τα ρούχα επικρατούν τα λάφυρα του θανάτου (προικονομία για το θάνατο της Ακριβούλας) αλλά και η ζωή που εκπροσωπείται στον ύψιστο βαθμό από το σουραύλι του βοσκού που κατορθώνει να παύσει το μοιρολόγι της γραίας. Ο κρημνός και ο κατήφορος έχουν αναπτυχθεί και τονιστεί από τον Παπαδιαμάντη, άραγε το κατέβασμα αυτό να προμηνύει ένα δυσάρεστο γεγονός;

Ο Παπαδιαμάντης έχει στήσει ένα ολόκληρο σκηνικό, υπάρχουν οδηγίες σκηνικές ακριβείς και παρουσίαση των πρωταγωνιστών του έργου. Εκτός από το βοσκό και τη γρια-Λούκαινα, παρουσιάζεται η γολέτα, η φώκη και η Ακριβούλα. Η φώκη προφανώς άκουσε το μοιρολόγι της γραίας αλλά και τον αυλό του βοσκού και έκανε την εμφάνισή της. Η μικρή Ακριβούλα παρασύρεται από τον αυλητή και πλησιάζει, με αποτέλεσμα να ακολουθήσει το κατηφορικό μονοπάτι για να βρει τη γιαγιά της. Έχει ήδη νυκτώσει, έχουμε προετοιμαστεί με λιτότητα για το χαμό της, ο ουρανός σκοτείνιασε, τα σύννεφα έκρυπταν τα άστρα και η μικρή Ακριβούλα προσπαθεί να ανέβει αλλά κανείς δεν την ακούει, δυσκολεύεται και επιλέγει το κατέβασμα (και έπεσε μπλουμ!  εις το κύμα). Ο αυλός του βοσκού αν και μέχρι τώρα ήταν συνυφασμένος με τη ζωή δε βοηθά την Ακριβούλα και δυστυχώς καλύπτει την κραυγή της Ακριβούλας. Όλα είναι σκηνοθετημένα, έτσι ώστε να μην μπορεί κανείς να βοηθήσει το κορίτσι. Όπως προαναφέρθηκε, ο χαμός της Ακριβούλας δε συμβαίνει αυθαίρετα, έχουν προηγηθεί μια σειρά από περιστατικά που έχουν υποψιάσει τον αναγνώστη ότι κάτι άσχημο θα συμβεί.

Η γρια-Λούκαινα, τραγική φιγούρα στα μάτια των θεατών, ακούει τον ήχο αλλά δεν υποψιάζεται, φυσικά, τι έχει συμβεί. Ο Παπαδιαμάντης δίνει με ευθύ λόγο τα λόγια και τις σκέψεις της γραίας. Τραγική ειρωνεία, καθώς όλοι γνωρίζουμε ότι στην περίπτωση αυτή ο Σουραυλής δεν ευθύνεται για το θόρυβο που ακούστηκε και δεν ξυπνά μόνο τους πεθαμένους με τη φλογέρα του αλλά συμβάλλει να οδηγηθεί και ό, τι πιο Ακριβό (Ακριβούλα) διαθέτει η γρια-Λούκαινα στο θάνατο. Αυτό φυσικά θέλει να πετύχει ο Παπαδιαμάντης, να μας παρουσιάσει τις δυσκολίες της γριας-Λούκαινας στον ύψιστο βαθμό, να κάνει τον αναγνώστη να συμπάσχει και να ταυτιστεί με τη συνέχιση των απώλειας αγαπημένων προσώπων από τη ζωή της γρια-Λούκαινας.

Αξίζει να δοθεί έμφαση στο εξηκολούθησε, στο εξηκολούθει της γολέτας, στο εξηκολούθει του βοσκού. Το κακό συνέβη αλλά η ζωή προχωρά, η ζωή εξακολουθεί παρά το χαμό του μικρού κοριτσιού να συνεχίζεται. Λίγο σκληρό αλλά αυτό είναι το μήνυμα του Παπαδιαμάντη, το λέει εξάλλου και η φώκια στο μοιρολόγι της: Σα να’χαν ποτέ τελειωμό τα πάθια και οι  καημοί του κόσμου. Το κείμενο κλείνει με τρόπο ποιητικό και το σίγουρο είναι ότι αξίζει να διαβαστεί με στόχο πρώτιστο την αισθητική απόλαυση που θα αναδείξει τη μαγεία του παπαδιαμαντικού τοπίου.