"Τα αυτονόητα που φαντάζουν ακατόρθωτα"

«Απ’ τα κόκαλα βγαλμένες» οι νέες μας Οδύσσειες

Με όπλο το χιούμορ, ο Σωτήρης Γκορίτσας φωτίζει τη μαγκιά που δεν βλέπουμε Του Δημήτρη Mπούρα
Στην πρώτη μεγάλου μήκους ταινία του Σωτήρη Γκορίτσα, στο «Απ’ το χιόνι», 1993, που προσγείωσε το ελληνικό σινεμά σε μια ζώσα πραγματικότητα, τρεις «Αλβανοί» κατεβαίνουν από την Κακαβιά μέχρι το υπόγειο της Ομόνοιας ζώντας μια χίμαιρα αντί του ονείρου. Στο επιτυχημένο εισπρακτικά «Βαλκανιζατεr», 1997, δύο πολυμήχανοι Pωμιοί ανηφορίζουν προς Ελβετία, με ένα γαλάζιο Πεζό 404 του ’55 με τ’ όνειρο να κάνουν τη δραχμή πιο σκληρή και απ’ το δολάριο. Σήμερα, στο «Απ’ τα κόκαλα βγαλμένα», ένας νεαρός Κεφαλονίτης ορθοπεδικός, που αποφεύγει το φακελάκι όπως ο διάολος το λιβάνι (το υπαινίσσεται και η αφίσα της ταινίας), ζει μια οδύσσεια μέσα κι έξω από την εντατική ενός δημόσιου νοσοκομείου.
Στη συνέντευξη που παραχώρησε ο Σωτήρης Γκορίτσας στην «Κ» μιλάει εκ βαθέων, απλά και καθημερινά, για μικρές και μεγάλες οδύσσειες, αλλά και για τα αυτονόητα που φαντάζουν ακατόρθωτα για τους απογόνους του Οδυσσέα.
– Το φιλμάκι σε σούπερ 8 στους τίτλους της αρχής, με εικόνες από την παιδική ηλικία του ήρωα, είναι σαν τριπ ενός ετοιμοθάνατου. Εχει και μιαν αλλόκοτη αίσθηση ονείρου.
– Είναι μια αίσθηση που την αποκτάς στα δημόσια νοσοκομεία. Αντιμέτωπος με εικόνες και καταστάσεις παράδοξες ή αντιφατικές, που συμβαίνουν σε απόσταση λίγων μέτρων η μία από την άλλη. Υπάρχει ένα στοιχείο μη κανονικότητας, που εδώ είναι πιο έντονο γιατί αναφέρομαι σε ορθοπεδική κλινική, όπου συνήθως αντιμετωπίζονται έκτακτα περιστατικά. Μπορεί να δεις ξαφνικά ένα τύπο με βατραχοπέδιλα. Εκανε μια βουτιά και χτύπησε... Αυτό από μόνο του είναι μια παλαβή εικόνα. Εμείς έπρεπε να ξανασυνθέσουμε την «παλαβομάρα» μέσα στην οποία ένας γιατρός προσπαθεί να κάνει τη δουλειά του. Δεν ξέρω αν είναι ονειρικό, εμπεριέχει, όμως, κάτι σουρεαλιστικό.
– Στο «Βαλκανιζατέr», ένα r λατινικό στην κατάληξη υπαινίσσεται μια μεταλλαγμένη περιοχή στον ευρωπαϊκό χάρτη. Σήμερα, πάλι μια κατάληξη στον τίτλο της ταινίας είναι σαν να απορρυθμίζει την αρμονία του Eθνικού μας Yμνου. Στην απορρύθμιση συμβάλλει και η μουσική στους τίτλους του τέλους, το remix του Eθνικού Yμνου με το «Ι will survive».
– Το «Απ’ τα κόκαλα βγαλμένα» αναφέρεται στα φακελάκια. Στο καπάκι, όμως, στο τέλος, υπάρχει κι αυτό το λογοπαίγνιο από τους Burger Project, που έγραψαν τη μουσική. Ο Eθνικός μας Yμνος «μεταλλάσσεται» σε «I will survive» για να ξανάρθει και πάλι στη γνώριμη μορφή του. Αυτή η εναλλαγή είναι σαν ένας διάλογος που υπαινίσσεται διαδοχικά το «αμύνεσθαι περί πάτρης» και το «αμύνεσθαι περί πάρτης». Αυτή η λογική διαπερνά τους χαρακτήρες που ενσαρκώνουν ο Αργύρης Ξάφης και ο Δημήτρης Ημελος.
Με συμπάθεια
– Αντιμετωπίζετε άπαντες με συμπάθεια σε καιρούς που όλοι βάλλουν εναντίον όλων. Ως και το όνομα του νοσοκομείου είναι «Οι Αγιοι Πάντες».
– Θα άλλαζα επάγγελμα αν ήθελα να βγάζω αποφάσεις για το σωστό και το λάθος. Αν ήθελα να δικάσω, να καταδικάσω ή να αθωώσω... Αυτό το κάνουν πάρα πολλοί. Είναι και λίγο η κατάρα της εποχής μας, αλλά και της χώρας μας. Αντί να φωτίσουμε λίγο πιο βαθιά για να δούμε τι μας συμβαίνει, ο καθένας κρατάει από ένα σημαιάκι με το δίκιο του. Αν λοιπόν επεδίωκα κάτι τέτοιο, θα είχα γίνει παπάς, δικαστής ή συνδικαλιστής. Δουλειά της τέχνης είναι να φωτίζει αυτά που δεν βλέπουμε πίσω από το κακό ή το καλό.
– Διαβλέπετε κινδύνους κοινωνικού αυτοματισμού;
– Πριν από αυτόν υπάρχει κάτι άλλο. Κάτι που το κάνουμε πολύ συχνά εδώ στην Ελλάδα. Ζητάμε από τους πάντες να έχουν άποψη για τα πάντα. Ενας σκηνοθέτης, ας πούμε, πρέπει να ξέρει να πει για το Μνημόνιο, για τα Βαλκάνια, για τα Ιμια. Βλέπω στην τηλεόραση ανθρώπους που μέχρι χθες δεν ήξεραν τι θα πει ισοζύγιο πληρωμών ή Aκαθάριστο Eθνικό Προϊόν να μιλούν για το Μνημόνιο. Δεν καταλαβαίνω πώς, έτσι ελαφρά τη καρδία, επειδή είσαι τραγουδιστής με ωραία φωνή ή επειδή ζωγραφίζεις ωραία, μπορείς να μιλάς δημόσια για κάτι που επί της ουσίας είσαι άσχετος. Φυσικά και έχω άποψη ως πολίτης για ό,τι συμβαίνει γύρω μου. Δεν νομίζω, όμως, ότι η άποψή μου αποκτά ειδικό βάρος επειδή έτυχε να κάνω πέντε ταινίες.
– Και το χρέος του πνευματικού ανθρώπου να βγαίνει μπροστά;
– Με την τέχνη του. Εχω σπάσει το κεφάλι μου τα τελευταία τρία χρόνια για να μεταμορφώσω σε κινηματογράφο αυτά που έχω στο μυαλό μου. Τις ανησυχίες μου για την κοινωνία ή για τα δικά μου προβλήματα. Εάν δεν υπήρχαν οι ταινίες μου, δεν θα κάναμε αυτή τη συνέντευξη. Γι’ αυτήν την κατάσταση έχει μεγάλη ευθύνη η Aριστερά. Παλιά, βέβαια, υπήρχε καταπίεση και φόβος και είχε ένα νόημα οι καλλιτέχνες να βγαίνουν μπροστά.
Επιτυχία χωρίς κόπο
– Το έλλειμμα, για το οποίο ακούμε συνέχεια τον τελευταίο χρόνο, είναι μόνον οικονομικό;
– Οχι, έχει να κάνει και με τη νοοτροπία που κυριάρχησε. Επικράτησε οι άποψη ότι όλοι μας χρωστούν, ότι τα δανεικά είναι εισόδημα, ότι δεν υπάρχει λόγος για δουλειά και για παιδεία. Ολα είναι μια ιδεούλα και η επιτυχία έρχεται χωρίς κόπο. Δεν υπήρξαν ποτέ οι θεσμοί για να αμείβεται ο κόπος, η παιδεία, η φαντασία... Ο άξιος άνθρωπος, τέλος πάντων.
– Ισχύει το όλοι μαζί τα φάγαμε;
– Ισχύει ότι όποιος και να τα ’φαγε, εμείς τον εκλέξαμε. Κι εμείς οι ίδιοι, όπου μπορέσαμε, φάγαμε. Γι’ αυτήν τη «μαγκιά» μιλούν οι ταινίες μου. Για τις επιδοτήσεις που έγιναν Μερτσέντες (σ. σ. στο «Μπραζιλέρο»), για τη «μαγκιά» του Αθηναίου που θέλει να «πη... ξει» την επαρχιώτισσα επειδή είναι Αθηναίος (σ. σ. στη «Δέσποινα»)... Αισθάνομαι δικαιωμένος, όμως να την βράσω τέτοια δικαίωση. Πριν βγουν τα μίντια να πουν αυτό ή το άλλο, ας δουν πρώτα τι ακριβώς είναι τα ίδια.
– Η μετάθεση της ευθύνης είναι ένα σύνδρομο της εποχής;
– Είναι ένα εφηβικό σύνδρομο που το έχουμε από παλιά. Για όλα φταίει ο μπαμπάς. Είμαστε μια κοινωνία που γουστάρει να παραμένει τσογλανοπαρέα. Πάντα φταίει κάποιος άλλος. Να το λες αυτό όταν είσαι έφηβος είναι φυσιολογικό, όμως να το λες στα σαράντα...
– Η κρίση έφερε τον Ελληνα σε μετωπική σύγκρουση με τον εαυτό του;
– Πολύς κόσμος συνειδητοποίησε αρκετά από τα αδιέξοδα των προηγούμενων 30 και βάλε χρόνων. Η συνολική ρήξη, όμως, δεν είναι απλό πράγμα. Ζούμε 70 - 80 χρόνια ο καθένας κι αυτός ο χρόνος είναι μικρός για να ανατραπούν δομές που έχουν εγκαθιδρυθεί εδώ και 300 χρόνια. Θα χαθούν δυο-τρεις γενιές μέχρι να μάθουμε όταν έχει κόκκινο να σταματάμε και να μην περνάμε τον δρόμο.
«Απ’ τα κόκαλα βγαλμένα». Δραματική κομεντί του Σωτήρη Γκορίτσα, βασισμένη στο βιβλίο του Γιώργου Δενδρινού (εκδ. Κέδρος). Θυμίζει λίγο τη ρουμανική «Οδύσσεια του κυρίου Λαζαρέσκου». Παίζουν: Αργ. Ξάφης, Δ. Ημελος, Αννα Κουτσαφτίκη, Γ. Συμεωνίδης, Μηνάς Χατζησάββας, Στ. Μάινας, Γερ. Σκιαδαρέσης, Βαγγέλης Μουρίκης. Πρεμιέρα στις 31/3.
Αν γίνουν πράξη όλα τα αυτονόητα...
– Ο Ελληνας συνηθίζει το «δεν ήξερα».
– Ας φρόντιζε να μάθει. Αν του έλεγες «πρόσεξε υπάρχει λακκούβα», θα σε άκουγε; Αφού είναι ποτισμένος με την ιδέα ότι παντού υπάρχει ένα κόλπο. Μια ιδέα είναι όλα, ένα κόλπο και καθάρισες, ένας πλούσιος γάμος κι έπιασες την καλή... Αρκεί να σου κόβει. Δηλαδή, ανατρέψαμε όλες τις φιλοσοφίες και όλους τους κανόνες. Ολα αυτά έχουν βαθιές ρίζες, αλλά ανοίγουμε μεγάλη κουβέντα, που μας πάει μέχρι την Τουρκοκρατία και τον Καραγκιόζη. Τότε, βέβαια, υπήρχαν φραγμοί που δεν σε άφηναν να προκόψεις. Χρειαζόταν το κόλπο, δικαιολογημένα ο σώζων εαυτόν σωθήτω.
– Τίθεται ένα ζήτημα αυτοεκτίμησης;
– Μεγάλο. Οταν την αποκτήσουμε, θα αλλάξει αθόρυβα το σύμπαν.
– Σχολιάστε μια φράση που ακούγεται στην ταινία: «Tο αυτονόητο είναι ακατόρθωτο σε αυτή τη χώρα».
– Το εξηγεί παρακάτω, να χειρουργεί ο χειρουργός, να εφημερεύει ο εφημερεύων, το 8 να μη γίνει 8½ ούτε 7 παρά τέταρτο. Ολα τα αυτονόητα, που για μας ανήκουν στη σφαίρα της επιστημονικής φαντασίας, αν γίνουν πράξη, αυτό θα είναι η πιο δύσκολη επανάσταση. Γι’ αυτό είμαι εναντίον της πατέντας. Κι αυτό ισχύει και για τον τρόπο που γυρίζουμε ταινίες.
– Στην κατάστασή μας, μπορούμε να αντιμετωπίζουμε με εύθυμο τρόπο ζητήματα που μας έφεραν μέχρι εδώ;
– Εγώ δεν έχω άλλη επιλογή. Ετσι μεγάλωσα. Το χιούμορ είναι ο μοναδικός τρόπος άμυνας μπροστά στη μαυρίλα. Αν κοιτάξεις μονάχα το σκοτάδι, είναι σαν να περιμένεις να πεθάνεις. Τέλος πάντων, βαριά φιλοσοφία, αλλά όλο αυτό το πράγμα το φωτίζει ο θάνατος. Είχα ένα ατύχημα με τη μηχανή, έμεινα περίπου δέκα λεπτά ξαπλωμένος στη Μεσογείων μέχρι να έρθει το ασθενοφόρο. Κοίταζα τον ουρανό κι ένιωθα πως φεύγω. Ολο αυτό σου δίνει ένα μέτρο για τα πράγματα.
http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_civ_100015_26/03/2011_436882